Fosil yakıtlar geleneksel olarak kullandığımız petrol, doğal gaz ve kömürden elde edilen enerji kaynaklarını oluşturur. Son 20-30 yılda ise Yenilenebilir Enerji dediğimiz ve doğal süreçlerde sürekli var olan enerji akışından elde edilen enerji kaynakları öne çıkmaya başlamıştır. Bu kaynaklar güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, jeotermal enerji, hidrolik enerjisi, biyokütle enerjisi ve hidrojen enerjisi olarak sıralanabilir. Fosil yakıtların azalması, maliyetler, bölgesel çatışmalara sebebiyet vermesi, pazardaki tekelleşme, yarattığı çevresel zararlar gibi nedenler insanlığı yeni ve sürdürülebilir enerji kaynakları arayışına itmiştir. Bu arayış teknolojik gelişmenin sağladığı yeni yöntem ve tekniklerin enerji üretimine entegre edilmesiyle önemli kazanımlar yaratmıştır. Enerji kaynaklarında artık yeni, yenilenebilir ve sürdürülebilir kaynaklara yönelim giderek ağırlık kazanmıştır.
Kamu İdareleri ve Bürokratik Yapı Hazır mı?
Ülkemizde orta ve uzun vadeli enerji politikaları ile yenilenebilir enerji kaynaklarına bazı destekler verilmektedir. Bu kapsamda merkezi idare çeşitli teşvikler, hibeler, muafiyetler sağlamakta ve organizasyon için yeni idari birimler kurmaktadır. Belediye, il özel idaresi ve köy gibi yerel yönetimlerin ise bu sürece katılımı son derece sınırlıdır. Batıda uzun süredir devam eden girişimler sonuçlarını çoktan almaya başlamış ve yenilebilir enerjinin üretimdeki payı ağırlık kazanmıştır. Türkiye´de yenilenebilir enerji kapasitesi son 5 yılda yüzde 50 artmıştır. Türkiye, 2019´da en fazla yenilenebilir enerji kapasitesi oluşturan ülkeler arasında Avrupa´da 5´inci, dünyada ise 15´inci sırada yer almıştır. 2020´de ülkemizde elektrik üretimi 305 milyar kilovatsaat olup, üretimde ilk 5 kaynak yüzde 34,8 payla kömür, yüzde 25,6 payla hidroelektrik, yüzde 22,7 payla doğal gaz, yüzde 8,1 payla rüzgar ve yüzde 3,8 payla güneş enerjisi olmuştur. Toplam elektrik üretiminde yenilenebilir kaynakların toplam payı ise yüzde 40 civarında. Ancak yine de bazı idari ve bürokratik nedenler ulaşılmak istenen hedeflerde sapmalara yol açmaktadır.
Örneğin yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırım yapmak isteyen yatırımcılar izin ve üretime başlama süreçlerinde ciddi zaman kayıpları yaşamaktadır. Yatırımın başından sonuna kadar olan süreçte onlarca farklı idari makam nezdinde 30´dan fazla izin ve onay aranmaktadır. Bu karmaşık izin ve onay süreçlerindeki prosedürler azaltılmalı. Hem yetkili idari makam sayısında hem de istenen belge sayısında sadeleştirmeye gidilmelidir. Böylece bürokratik süreçler kısaltılmış olacaktır. En azından yenilebilir enerji kaynaklarına yapılacak yatırımlar, fosil yakıt yatırımlarına göre daha basitleştirilmiş bir rejime tabi tutulmalıdır.
Avrupa´da yenilebilir enerjiyi teşvik için yeşil tahvil uygulaması çıkarıldı. Buna göre yeni kurulacak fabrikalara, işletmelere sağlanacak kredi ve hibelerde projenin yeşil proje olması bir eleme kriteri olacak. Bizde de benzeri bir dolaylı teşvik sağlanabilir. Türkiye´de kamu idareleri ve bürokratik yapı, yenilenebilir enerjinin önünü açacak organizasyona henüz tam hazır görünmemektedir.
Yenilenebilir Enerjiye Halk ve Çevre Örgütleri Hazır mı
Sonunda söyleyeceğimizi baştan söyleyelim, ne halk ne de çevre örgütleri yaklaşım ve tutumları ile bu sürece hazır değil. Halkın yenilenebilir enerji projelerine katılımı eksik. Sadece Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) sürecinde bilgilendirme toplantısına katılımdan ibaret. Halbuki kooperatif ve çeşitli birlikler ile bizzat halkın, projelerin ortağı olması mümkün. Yine yöre halkı, yatırımcı ile anlaşarak enerji işletmelerine doğrudan hizmet verebilir. Tedarik hizmeti için fırın, market, manav vb küçük işletmeler kurabilir. Bu sayede yenilenebilir enerji işletmesi yöre halkının el emeğini, küçük girişimlerini besleyen mahalli bir ekonomik etkileşim yaratabilir. Avrupa´da mahalle ve köy düzeyinde bu tür aktif katılım yöntemleri kullanılmaktadır. Bölge halkı hem projenin ortağı olarak gelir etmekte hem de proje sahibi ile ortak menfaatlerde buluşabilmekte. Sonuçta projenin her aşamasına finansal veya tedarik hizmetleri ile paydaş olan halk ile yatırımcı arasında verimli bir köprü kurulabilir. Böylece yenilenebilir enerji projelerinin uzun ve çatışmalı hukuksal süreçlere maruz kalmadan hayata geçirilmesi de mümkün olacaktır.
Çevre dernekleri ve örgütleri bilhassa kömür ve petrol gibi fosil yakıtların çevreye ve insanlara vermiş olduğu zararların önlenmesinde ciddi katkılar sağlamışlardır. İstisnalar dışında, sırf projelerin durdurulması amaçlı kötü niyet içeren davranışlarda bulunduklarına da inanmıyorum. Ancak çevre örgütlerinin ve derneklerinin korumacı yaklaşımlarını bir refleks haline getirmemesi gerekir. Bu tür örgütlerin yenilenebilir enerjinin özelliklerini dikkate alarak yaklaşımlarını belirlemeleri gerekir. Asla fosil yakıt ile yenilenebilir enerji projelerini aynı kefeye koymamaları gerekir. Yani yenilenebilir enerji üretimine geçmişten gelen önyargılar ya da refleks ile yaklaşılmamalıdır. Çevrenin ve insan sağlığının korunması, ülke ekonomisine verimli ve yeşil kaynakların dahil edilmesi için yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bakımdan devletin, halkın, yatırımcının ve çevre örgütlerinin bu bilinçle ve sorumlulukla hareket etmesi gerekmektedir.
